De laatste jaren is de externe DAC (Digitaal-naar-Analoog-Convertor) weer helemaal terug. Door de overstroming van surroundapparatuur was hij een beetje in de verdrukking geraakt. Er zijn echter nog heel veel mensen die puur in stereo en géén surround van muziek willen genieten. De laatste jaren is er een enorm groot aanbod van digitale bronnen gegroeid. Vroeger had je alleen de cd-speler, maar tegenwoordig heb je muziekstreamers, smartphones, pc’s, laptops en tablets die allemaal als muziekbron kunnen dienen. Vaak hebben die een niet zo beste analoge uitgang. De beste kwaliteit bereik je dan door de muziek vanaf het bronmateriaal waarin die opgeslagen zit puur digitaal te houden, te verwerken en te transporteren. Pas op het allerlaatst, als het signaal naar de stereoversterker moet, converteer je het van digitaal naar analoog. En dat vereist dus een externe DAC.
Daarvan zijn er inmiddels al heel wat op de markt. Van spotgoedkoop (onder de pakweg 200 euro) tot heel duur (boven 4000 euro). De Audiolab M-DAC die we nu aan de tand zullen voelen, zit met een adviesprijs van 759 euro keurig in het midden.
Audiolab
Audiolab is een Engels merk van hifiproducten dat gesticht werd in 1983, overgenomen door Tag McLaren (een zeer beroemd high-end merk) in 1998, rond 2003 weer verkocht aan een Chinese fabrikant die ook al Quad, Mission, Castle Acoustics en Wharfedale overgenomen had. Leuk om te weten: in Nederland werd in het verleden Audiolab verkocht onder de naam Camtech.
Het is maar met het productgamma dat vanaf 2010 gelanceerd werd, dat Audiolab echt furore begon te maken in de hifiwereld. Daarbij bleek, dat vrijwel alle digitale producten ontworpen waren door John Westlake die de bekende 8200-serie DAC en gecombineerde cd-speler, DAC en voorversterker ontwierp en afsloot met de hier besproken M-DAC. Westlake heeft inmiddels Audiolab verlaten en is nu voor zichzelf begonnen. Voordat hij bij Audiolab ging werken, was Westlake bij Cambridge Audio en heeft ook daar veel zoniet de meeste van hun prijswinnende producten met een DAC aan boord ontworpen. Ook Pink Triangle en Peachtree Audio deden op Westlake een beroep.
M-DAC
De M-DAC is leverbaar in zilver of matzwart. Links vooraan zit een groot oled-scherm dat duidelijk leesbare en voldoende grote witte letters en cijfers toont. Het toestel is veel compacter dan de rest van je stereo-apparaten, maar is degelijk afgewerkt en straalt een degelijke bouwkwaliteit uit.
Bediening en aansluitingen
Alle bedieningselementen plus de hoofdtelefoonaansluiting bevinden zich aan de voorkant van het toestel, en alle andere aansluitingen zitten achteraan. Het 2,7 inch grote oled-scherm zit uiterst links en vlak daarnaast vinden we een eveneens grote volumeknop. Die dient niet alleen voor de hoofdtelefoon, maar je kunt de M-DAC ook als voorversterker gebruiken en dus rechtstreeks op een eindversterker aansluiten. Daarna komen vier drukknopjes voor menu en filter plus twee selectieknoppen (op en neer). Rechts daarvan zien we de hoofdtelefoonaansluiting en dan uiterst rechts een vrij grote verticaal geöriënteerde aan-uitknop.
Qua uitgangsaansluitingen kun je kiezen tussen RCA- of XLR-connectoren, deze kunnen ook gelijktijdig gebruikt worden. RCA-connectoren tref je aan op alle huisaudiotoestellen; XLR wordt gebruikt bij professionele audio of bij high-end (meestal zeer dure) audio. Er zijn geen analoge ingangen, alleen maar digitale. Je krijgt twee coaxaansluitingen die een resolutie tot 24 bit en 192 kHz ondersteunen, plus twee optische en één usb die tot 24 bit en 96 kHz gaan. De uitgangsconnectoren zitten links op de achterzijde, de ingangen rechts. Helemaal uiterst links is de stroomaansluiting. Dat is een mini-DIN-contact waarmee de losse voedingsadapter aangesloten wordt. Die losse adapter is vrij groot en zwaar, beslist geen goedkoop prutsding. Helaas is de stekker dat wel en trek je die zeer makkelijk los. Wij begrijpen niet waarom de fabrikant niet een veel steviger grote DIN-aansluiting geplaatst heeft, er is namelijk genoeg plaats voor.
Bij de M-DAC zit een zeer slanke afstandsbediening met in totaal dertien knoppen. De vier knoppen van de M-DAC zelf zitten erop: menu, filter, op en neer voor de selectie. Daarnaast vinden we + en – voor volume, L en R voor balans, vier afspeelnavigatietoetsen (speel/pauze, stop, vorige en volgende) en bovenaan een grotere stilteknop (‘mute’).
Hoewel de M-DAC ogenschijnlijk alleen maar door zijn ingangen kan rollen met de op- en neertoetsen, kent hij wel afstandsbedieningscodes voor alle ingangen individueel. Het is dus mogelijk om met een universele afstandsbediening te werken en dan een cijfertoets te gebruiken om de gewenste ingang direct te kiezen.
De menutoets blijkt eerder een display- of weergavetoets te zijn. Ze toont track en afspeeltijd als die informatie beschikbaar is.
Met de filtertoets kies je een van de zeven ingebouwde uitgangsfilters. Dat gaat om de eindfilter die toegepast wordt om het net naar analoog geconverteerde signaal aan te passen op de keuze van de gebruiker. Zo’n filter werkt met bepaalde instellingen inzake stijlheid van de afvalhelling en amplituderespons. Bij andere DAC’s kiest men voor een compromis voor die instellingen. Niet bij de M-DAC. Je kunt kiezen tussen zeven verschillende filters om alles op je smaak af te stemmen. De standaard ingestelde filter heet “Optimal Spectrum”. De zes andere zijn: “Optimal Transient”, “Optimal Transient XD”, “Optimal Transient DD”, “Sharp Roloff”, “Slow Roloff”, en “Minimal Phase”.
Via de usb-poort kunnen firmware-upgrades uitgevoerd worden. Audiolab heeft er een aantal. John Westlake heeft er ook een aantal uitgebracht. Die vervangen wel het Audiolab-logo op het scherm door een Westlake-logo. De Westlake firmware-upgrade staat toe dat de Audiolab firmware weer teruggezet kan worden. Voor wie een computer met Windows als bron voor de DAC wenst te gebruiken, is het nuttig om te weten dat Windows standaard de LSB (“least significant bit”) van het digitale audiosignaal verandert. De M-DAC heeft een instelling om dat weer te corrigeren.
De DAC-chip is de inmiddels wereldberoemde 32-bit ESS Sabre32 9018 die we ook in andere prijzenwinnende digitale apparatuur (zoals bijvoorbeeld die van Oppo) aantreffen.
Indrukken
Onze testruimte is niet zo heel groot: slechts 4 op 5 meter, weliswaar met vrije doorloop naar andere kamers. Onze testluidsprekers zijn Audiostatic DCM3-T7 elektrostaten aangestuurd door een Musical Fidelity P.270 eindversterker en een Advanced Acoustic MPP206 voorversterker. Hiermee zijn we in staat de allerfijnste details in muziek te horen, ook datgene wat doorgaans verborgen blijft voor de nochtans aandachtige luisteraar.
We besloten de M-DAC niet in te schakelen als voorversterker. Hij gebruikt namelijk een digitale volumeregeling in plaats van een analoge. Een digitale volumeregeling past het volume van een bitstream aan door bits te verwijderen of toe te voegen. Dat betekent dat je het bronsignaal in feite wijzigt en dat definiëren we als… vervorming!
Dus: als we de keuze hebben, kiezen we voor een analoge volumeregeling.
We beginnen onze test met de M-DAC ingesteld op de “Optimal Spectrum” filterinstelling en met onze zelfbouwstreamer ingesteld om alles naar buiten te sturen als 24 bit en 96 kHz. Ook gewone cd-rips, dus.
De eerste klanken stellen ons zeker niet teleur. Een rijk geluid vol dynamiek, met stevige maar kurkdroge bassen en een klaterhelder maar zeker niet snerpend hoog. De andere filterinstellingen vonden we steevast minder klinken, op “Optimal Transient” na. Die geeft een iets meer “in your face!”-geluid, maar wij prefereerden toch “Optimal Spectrum” als de beste om langdurig naar te luisteren. En ook bij andere bronnen, zoals een Sony CDP-X777ES beurtelings coaxiaal en optisch aangesloten, stelt de M-DAC niet teleur. Alleen coaxiaal kan de M-DAC ook 192 kHz data weergeven, maar daar hebben we maar een vijftal FLAC-bestanden van liggen. Eerst even de configuratie van de streamer aanpassen zodat hij de signalen in hun originele resolutie naar buiten stuurt en ja hoor! – de M-DAC doet het weer voortreffelijk. Alleen kunnen wij absoluut geen verschil horen tussen 96 en 192 kHz. Het zal meer de gedachte zijn die telt, nemen we aan.
Besluit
Het gebeurt niet zo heel vaak, maar af en toe kom je een product tegen dat alle waauw-knoppen in je brein één voor één indrukt. De Audiolab M-DAC is zo’n product. Het speelt de sterren van de hemel en kost niet eens zoveel. Onze allerhoogste aanbeveling!
Adviesprijs
€829,-
